Φιλοσοφία για Τεμπέληδες - Γυναίκες Φιλόσοφοι
Εγώ κανονικά είχα ετοιμάσει άλλο άρθρο, αλλά με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, θεωρώ πιο σημαντικό να κάνω ένα αφιέρωμα στις γυναίκες φιλοσόφους.
Υπατία (370-415)
Η Υπατία ήταν μία από τις μεγαλύτερες φιλοσόφους της Αλεξάνδρειας. Προερχόταν από επιστημονικό υπόβαθρο, αφού ο πατέρας της ήταν μαθηματικός και αστρονόμος και η ίδια είχε ολοκληρώσει τις σπουδές της στην Αθήνα.
Στην Αλεξάνδρεια, μετά τις σπουδές της, ο πατέρας της Υπατίας, Θέων, της παρέδωσε τα κλειδιά της σχολής του, αφού η κόρη του τον είχε ξεπεράσει σε επιστημονικό και φιλοσοφικό επίπεδο. Τα χαρακτηριστικά που αντιπροσωπεύουν την Υπατία και την φιλοσοφία της είναι το ηθικό θάρρος της, η δικαιοσύνη, η ειλικρίνεια, η αφοσίωση στην πολιτεία και η πνευματική τόλμη. Σύντομα, έγινε πολύ γνωστή στην πόλη, κερδίζοντας τον σεβασμό όλων. Σαν καθηγήτρια ήταν εξίσου εξαιρετική, αφού καθοδηγούσε τους μαθητές της, παρέχοντας μια ολοκληρωμένη μαθηματική και φιλοσοφική παιδεία. Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός ότι είχε επικεντρωθεί στην σχέση ανάμεσα στα μαθηματικά και την φιλοσοφία και δεν τα δίδασκε τόσο σαν μεμονωμένα μαθήματα.
Η επιρροή της Υπατίας ήταν τεράστια. Οι άρχοντες της Αλεξάνδρειας και της Μεσογείου την συμβουλεύονταν για πολιτικά ζητήματα, αλλά η ίδια δεν εμπλεκόταν άμεσα με την πολιτική. Αυτό, προφανώς, προκάλεσε αντιδράσεις. Πιο συγκεκριμένα, ο πατριάρχης Κύριλλος δεν μπορούσε να αποδεχτεί το γεγονός πως μία γυναίκα φιλόσοφος είχε τόση εξουσία και αυτή η αντιπαλότητα μεγάλωνε όσο οξυνόντουσταν οι πολιτικο-θρησκευτικές διαμάχες. Άρχισαν να διαδίδονται φήμες πως η Υπατία έκανε μάγια και σατανικές επικλήσεις σε βάρος του έπαρχου Ορέστη (στον οποίο η Υπατία ήταν βοηθός του), “των ανθρώπων του Θεού” και ολόκληρης της πόλης.
Για τον θάνατό της υπάρχουν πολλές θεωρίες για το ποιος ήταν υπεύθυνος και ποια ήταν τα κίνητρα, αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Όμως, ο τρόπος που πέθανε είναι ένας από τους λόγους που έμεινε στην ιστορία. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι ο Ορέστης βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τον Κύριλλο εξαιτίας της Υπατίας. Όταν ένας μοναχός ονόματι Αμμώνιος πέθανε, επειδή είχε πετάξει μία πέτρα στον έπαρχο, ο Κύριλλος και οι άλλοι χριστιανοί στράφηκαν ενάντια στην Υπατία, την οποία την έγδυσαν και την έσυραν μέχρι τον Καθεδρικό ναό και την σκότωσαν πετώντας της όστρακα (κεραμικά θραύσματα). Ορίστε ένα απόσπασμα του Σωκράτη του Σχολαστικού, ο οποίος ήταν ο πιο αντικειμενικός ιστορικός που κατέγραψε την ιστορία της:
"Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν."
Simone de Beauvoir (1908-1986)
Η Σιμόν ντε Μποβουάρ ήταν υπαρξίστρια συγγραφέας και φιλόσοφος, με πεδίο μελέτης την θεωρία των κοινωνικών επιστημών.
Κυρίως γνωστή είναι για το έργο της “Το δεύτερο φύλο”, ένα φεμινιστικό έργο που αναλύει την γυναικεία καταπίεση και αποτελεί θεμέλιο λίθο στο κίνημα του φεμινισμού, πιο συγκεκριμένα στο δεύτερο κύμα. Το έργο αποτελείται από δύο μέρη: α. γεγονότα και μύθοι: πεπρωμένο, ιστορία, μύθοι και β. βιωμένη εμπειρία: διάπλαση, κατάσταση, αποδείξεις, προς την απελευθέρωση. Η κύρια ιδέα που επικρατούταν στο βιβλίο είναι πως “Δεν γεννιόμαστε γυναίκες αλλά γινόμαστε.”
«Καμία βιολογική, ψυχική ή οικονομική μοίρα δεν καθορίζει τη μορφή που παίρνει στους κόλπους της κοινωνίας το θηλυκού γένους ανθρώπινο ον: αυτό το μεταξύ αρσενικού και ευνούχου πλάσμα που χαρακτηρίζουμε θηλυκό διαμορφώνεται από το σύνολο του πολιτισμού. Μόνο η παρέμβαση των άλλων μπορεί να καθιερώσει ένα άτομο ως Άλλο. Το παιδί, όσο υπάρχει για τον εαυτό του, δεν είναι ικανό ν’ αντιληφθεί τον εαυτό του ως σεξουαλικά διαφοροποιημένο. Στα κορίτσια και τα αγόρια, το σώμα είναι πρώτα απ’ όλα η ακτινοβολία της υποκειμενικότητας, το εργαλείο που καθιστά εφικτή την κατανόηση του κόσμου: τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο με τα μάτια τους, τα χέρια τους, και όχι με τα γεννητικά τους όργανα».
Σε γενικές γραμμές, είχε εκφράσει πολλές ριζοσπαστικές ιδέες για την αντισύλληψη, τις αμβλώσεις, την μητρότητα, την έμφυλη βία στις σεξουαλικές σχέσεις και την γυναικεία ομοφυλοφιλία. Ιδέες οι οποίες είχαν αρχίσει να πρωτοεμφανίζονται, που οι περισσότερες γυναίκες δεν τολμούσαν καν να κάνουν. Το έργο της κίνησε πολλές αντιδράσεις μετά την έκδοση του, με την πιο ακραία του Βατικανού, που το έβαλε στην λίστα απαγορευμένων βιβλίων, κυρίως για τις λεπτομερείς περιγραφές των λειτουργιών του γυναικείου σώματος και του λεσβιακού σεξ.
Martha Nussbaum (1947- )
Η Μάρθα Νούσμπαουμ είναι μία από τις πιο ισχυρές φιλοσόφους εν ζωή. Ασχολείται στο πεδίο της ηθικής φιλοσοφίας και το συγγραφικό της έργο αναφέρεται σε θέματα πολιτικής φιλοσοφίας, κλασικής φιλοσοφίας, φύλου, φεμινισμού, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ και τα δικαιωμάτων των ζώων.
Πίστευε πως σε πρακτικά ζητήματα έχουν χώρο και τα συναισθήματα, κυρίως στην πολιτική. Συνήθως στην φιλοσοφία όταν υπάρχει αναφορά στα συναισθήματα στην πολιτική, οι περισσότεροι φιλόσοφοι σκέφτονται αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να κάνουν τους πολιτικούς προκατειλημμένους, οπότε συνήθως διαφωνούν. Η Μάρθα, όμως, θεωρεί πως η πολιτική χρειάζεται συναισθήματα, με μία προσοχή. Το κάθε πολιτικό σύστημα καλλιεργεί στους ανθρώπους του τα συναισθήματα που το εξυπηρετούν. Για παράδειγμα, σε ένα δικτατορικό καθεστώς, τα συναισθήματα που εξυπηρετούν είναι ο φόβος και η εξάρτηση από την κυβέρνηση για βοήθεια. Γι’ αυτό, θεωρεί πως για την επίτευξη της δημοκρατίας χρειάζεται να καλλιεργηθούν τα κατάλληλα συναισθήματα, όπως της ασφάλειας, της αλληλεγγύης κλπ.
Στο έργο της “Sex and Social Justice” αναλύει για το πως το σεξ και η σεξουαλικότητα πολλές φορές χρησιμοποιούνται ως μέσο καταπίεσης στις γυναίκες και τα γκέι άτομα. Μιλάει για την αντικειμενοποίηση (objectification) και την χωρίζει σε εφτά ιδιότητες, μέσα σ’ αυτές είναι η αδράνεια, η έλλειψη αυτονομίας, η ιδιοκτησία κ.α. Επίσης, κατακρίνει την βιομηχανία της πορνογραφίας και την θεωρεί ως μέσο καταπίεσης των γυναικών.
Στο έργο της “Δημιουργώντας ικανότητες” επικεντρώνεται στην προστασία ορισμένων ελευθεριών που είναι τόσο σημαντικές που η αποστέρησή τους μπορεί να οδηγήσει σε μια ζωή μη αντάξια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Έτσι, η Μάρθα ορίζει 10 κεντρικές ικανότητες που πρέπει να διασφαλιστούν από τον κρατικό μηχανισμό σε όλους τους πολίτες: την ζωή, την σωματική υγεία, την σωματική ακεραιότητα, την φαντασία, τα συναισθήματα, τον πρακτικό λόγο (δηλ. να είμαστε σε θέση να έχουμε ελεύθερη συνείδηση για την ζωή μας), το σχετίζεσθαι (να μπορούμε να συνυπάρξουμε και να δημιουργούμε σχέσεις), τα άλλα είδη (η ικανότητα να νοιαζόμαστε για τα ζώα, φυτά κλπ.), το παιχνίδι και έλεγχος επί του περιβάλλοντος μας (πολιτικό και υλικό περιβάλλον).
Πηγές:
Υπατία
Σιμόν ντε Μποβουάρ
Μάρθα Νούσμπαουμ
https://antikleidi.com/2024/09/11/nussbaum-ikanotites/#google_vignette
https://www.newyorker.com/magazine/2016/07/25/martha-nussbaums-moral-philosophies
Artwork: Ελεάννα Πρέκα
