Φιλοσοφία για Τεμπέληδες
Τι είναι φιλοσοφία;
Προτού δώσουμε μία απλή -όσο γίνεται- εξήγηση για το τι σημαίνει η φιλοσοφία, ας δούμε τι έχουν πει άλλοι γι’ αυτό το θέμα.
Bertrand Russell: Φιλοσοφία είναι μια δεξαμενή γνώσεων που ακόμα είναι ανέτοιμες προς εξειδικευμένη επιστημονική διαπραγμάτευση. Επομένως, όπως έχει ιστορικά αποδειχθεί άλλωστε, η φιλοσοφία είναι η επιστήμη των επιστημών, ο κορμός της διεπιστημονικής γνώσης, ο άσβεστος πόθος αναζήτησης του ανθρώπου. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι σύγχρονες θετικές επιστήμες (Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Ιατρική, Αστρονομία κ.α.) αλλά και μεταγενέστερες θεωρητικές (Ψυχολογία, Κοινωνιολογία κ.α.) ξεπήδησαν από το φιλοσοφικό στοχασμό.
Αυτό, δηλαδή, που είπε ο Ράσελ είναι ότι φιλοσοφία είναι η ανάλυση θεμελιωδών ερωτημάτων, τα οποία ερωτήματα μπορούν να κυμαίνονται από πολύ βασικές ανησυχίες (Τι είναι το ον;), σε αμφιβολίες (Υπάρχω όντως;), έως σύνθετα και περίπλοκα επιστημονικά ζητήματα. Αυτή η ανάλυση σαν κατευθυντήριο άξονα έχει την αλήθεια, αφού ένα άτομο που φιλοσοφεί το κάνει με κίνητρο την ανάγκη του να ανακαλύψει την αλήθεια.
Δηλαδή μπορεί ο καθένας να φιλοσοφήσει;
Σύντομη απάντηση, ναι.
Πιο αναλυτικά, ο καθένας, όχι απλά έχει την ικανότητα να φιλοσοφήσει, αλλά ασυναίσθητα χρησιμοποιεί την φιλοσοφία στην καθημερινότητά του. Από πολύ μικρή ηλικία, όλοι οι άνθρωποι νιώθουν περιέργεια για ό,τι συμβαίνει γύρω τους. Ναι, οι ενοχλητικές, επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις που ακούγατε από ένα παιδάκι στο οικογενειακό σας τραπέζι είναι φιλοσοφία. Και μάλιστα στην πιο αγνή της μορφή. Κι αυτό γιατί αυτές οι ερωτήσεις έχουν την αγνότητα ενός παιδιού που έχει ανάγκη να μάθει τον κόσμο γύρω του, να ανακαλύψει την αλήθεια.
Όλοι μας φιλοσοφούμε καθημερινά, απλά κάποιοι το κάνουν καλύτερα και αποκτούν τον τίτλο του φιλόσοφου, που συχνά τον ταυτίζουμε με τον τίτλο της αυθεντίας (ακόμη κι αν αυτός ο τίτλος καταρρίπτεται από την φιλοσοφική σκέψη, “Ένα πράγμα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα” και τα συναφή).
Ε. Παπανούτσος: Φιλοσοφώ σημαίνει ξανακάνω κάτι πρόβλημα. Ενώ, δηλαδή, κατά την “κοινή αντίληψη” ένα θέμα είναι ξεκαθαρισμένο, διευθετημένο, λυμένο, εγώ το ξανακάνω πρόβλημα. Πώς; Το σκέφτομαι πάλι από την αρχή. (Η ηθική συνείδηση και τα προβλήματά της)
Γι’ αυτό, την επόμενη φορά που θα ακούσετε από το ανιψάκι σας μία πολύ ανόητη ερώτηση, σταθείτε και αναρωτηθείτε. Για παράδειγμα, γιατί δεν τρώμε το κρέας ωμό και πρέπει να το ψήνουμε; Πραγματική ερώτηση που έχω λάβει. Κάτι πολύ αυτονόητο για εσάς δεν είναι τόσο αυτονόητο για όλους, ότι αν φας ωμό κοτόπουλο, θα πάθεις σαλμονέλα. Και ίσως είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να αναρωτηθείτε γιατί αυτό το τόσο ολοφάνερο, είναι “απλή λογική”. Ίσως μπορείτε να αμφιβάλλετε για αυτό το θέμα (Μα σε άλλες κουλτούρες τρώνε το κρέας σχεδόν άψητο!), ενώ πριν δύο λεπτά η απάντηση ήταν τόσο προφανής. Ίσως καταλήξετε και σε διαφορετική απάντηση από πριν (Τελικά το κρέας δεν χρειάζεται ψήσιμο). Και αυτή η απάντηση πιθανόν να είναι λάθος. Πολύ πιθανόν και η πρώτη απάντηση να είναι λάθος. Όμως, ποια απάντηση είναι πιο σωστή; Τι σημαίνει καν “πιο σωστός”; Και μπορώ να συνεχίσω να αμφισβητώ. Και αυτό ήταν μία φιλοσοφική σκέψη. Τώρα ίσως μπείτε στον κόπο να ψάξετε γιατί ψήνουμε το κρέας. Εγώ πάντως δεν θα το κάνω, έχω ψάξει ήδη πολλά πράγματα για να γράψω αυτό το άρθρο.
Ναι αλλά μπερδεύτηκα, τι είναι στη τελική η φιλοσοφία;
Ωραία, θα προσπαθήσω να το κάνω πιο απλό. Τι πιο τεμπέλικο από το να βάζεις τα πράγματα σε κατηγορίες για να τα εξηγήσεις;
Γνωσιολογία: Ό,τι ερώτημα έχει σχέση με την γνώση, τα όρια και την εγκυρότητα της (Τι είναι αλήθεια;)
Μεταφυσική/Οντολογία: Ό,τι ερώτημα αναφέρεται σε ζητήματα που αφορούν τη φύση της πραγματικότητας, της ύπαρξης και του κόσμου (Τι είναι ύπαρξη;)
Ηθική: Ό,τι ασχολείται με ηθικά διλήμματα, όπως τις αρχές που ορίζουν τις πράξεις μας και μας καθοδηγούν στην οργάνωση της ζωής μας (Τι είναι καλό και τι κακό;)
Λογική: Η λογική, εκτός από τομέας της φιλοσοφίας, θεωρείται και εργαλείο της, αφού οι αρχές της λογικής είναι αρκετά χρήσιμες για την εξερεύνηση ενός θέματος. Δηλαδή είναι χρήσιμη για τους περισσότερους ανθρώπους. Μπορεί και να μην είναι.
Πολιτική: Έννοιες όπως δικαιοσύνη, εξουσία, ελευθερία, κράτος κλπ.
Αισθητική: Τι σημαίνει τέχνη, τι θεωρείται όμορφο και τα συναφή.
Και πολλές, πολλές άλλες κατηγορίες. Πολλές. Και υποκατηγορίες.
Ναι αλλά τι νόημα έχει να ασχοληθώ με όλα αυτά;
Κανένα απολύτως. Αλλά αν έχεις περιέργεια, τότε μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις την στήλη μου, που θα εξηγώ όλα αυτά τα περίεργα φιλοσοφικά θέματα με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται για να μην χρειάζεται να ψάξεις μόν@ σου.
Και γιατί δεν έχει νόημα;
Καρλ Γιάσπερς: Φιλοσοφία θα πει: να βρίσκεσαι καθ' οδόν. Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της, και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα.
(Εισαγωγή στη φιλοσοφία)
ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΗΓΕΙΣ ΠΟΤΕ ΠΟΥΘΕΝΑ. ΟΣΟ ΚΙ ΑΝ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΙΣ.
Ίσως αυτό είναι το μαγευτικό της φιλοσοφίας όμως.
Artwork: Ελεάννα Πρέκα
